Ακούμε πλέον συχνά για την ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών και την ευθύνη που φέρουν διάφορα πλαίσια, όπως το σχολικό πλαίσιο, σχετικά με την προαγωγή της και την ενδυνάμωση των μαθητών.
Τι είναι όμως η ψυχική ανθεκτικότητα;;;;;;
Η Ψυχική ανθεκτικότητα αναφέρεται στην αίσθηση ελέγχου και την ενδυνάμωση του ατόμου, ώστε να μπορεί να αντεπεξέλθει μέσα από τις αντίξοες καταστάσεις και τους παράγοντες κινδύνου της ζωής. Αντίστοιχα, παρουσιάζεται σαν χαρακτηριστικό μιας αλληλεπίδρασης που συμβαίνει μεταξύ του ατόμου και του περιβάλλοντός του, είτε αυτό αφορά το σχολικό πλαίσιο είτε τις προσδοκίες του ευρύτερου κοινωνικού του περιβάλλοντος.
Οι βασικοί παράγοντες που σχετίζονται με την ψυχική ανθεκτικότητα είναι : α) η ιδιοσυγκρασία του ατόμου και η έμφυτη νοημοσύνη του, β) η οικογένεια και οι υποστηρικτικές της σχέσεις με το άτομο, γ) το ευρύτερο υποστηρικτικό περιβάλλον του ατόμου. Εκείνο που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι ότι η οικογένεια, το σχολείο και η ευρύτερη κοινωνία, καθώς αποτελούν τους βασικούς πυλώνες για την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των μαθητών, διότι μέσα από τη συνεργασία αυτών μπορούν να υλοποιήσουν πολλά παρεμβατικά προγράμματα με στόχο την εύνοια τους.
Για τον προαναφερθέντα λόγο, οι ειδικοί που ασχολούνται με τον παιδικό πληθυσμό χρειάζεται να λαμβάνουν υπόψη τους, πέραν των ατομικών παραγόντων, τους οικογενειακούς, του; κοινωνικούς αλλά και τους παράγοντες που επικρατούν στη τάξη των μαθητών, οι οποίοι συνήθως παρεμποδίζουν την εξέλιξή τους και δημιουργούν διάφορες δυσκολίες σε αυτούς.
Επιπλέον, η ψυχική ανθεκτικότητα διαφέρει σε κάθε άτομο και μπορεί να μεταβάλλεται μέσα στο χρόνο. Διαφέρει, ανά την ηλικία του ατόμου, το φύλο, τη κουλτούρα και τις συνθήκες της ζωής του. Συγκεκριμένα, τα ψυχικά ανθεκτικά παιδιά φαίνεται να ξεχωρίζουν κυρίως για την ικανότητα τους ως προς το να επιλύουν προβλήματα, να λαμβάνουν πρωτοβουλίες, να θέτουν υψηλούς στόχους και να παρουσιάζουν μια αισιόδοξη συμπεριφορά, τόσο στο μαθησιακό πλαίσιο όσο και στη γενικότερη διαβίωσή τους.
Για τον παραπάνω λόγο, η έννοια της ανθεκτικότητας μπορεί να λάβει χώρα μέσα από τομείς του ευρύτερου κοινωνικού συστήματος όπως, η οικογένεια, τα σχολικά πλαίσια και οι αίθουσες διδασκαλίας, διότι μέσω αυτών μπορούν να ενδυναμωθούν οι προστατευτικοί παράγοντες των μαθητών και να μειωθούν οι αρνητικές επιπτώσεις των στρεσσογόνων παραγόντων.
Ποιοι είναι οι προστατευτικοί παράγοντες;
Η ύπαρξη προστατευτικών παραγόντων χαρίζει σε κάθε άτομο ένα μοτίβο προστασίας, στο οποίο μπορούν να αναπτυχθούν οι απαραίτητοι μηχανισμοί για την αντιμετώπιση διαφόρων δυσκολιών. Βασικό παράγοντα αποτελεί το περιβάλλον του, διότι οι συνθήκες που επικρατούν μπορούν να συμβάλλουν στην αντίδραση κατά την εμφάνιση μιας πρόκλησης, αλλά και στη μετάβαση από μια προβληματική κατάσταση στην ψυχική ανθεκτικότητα.
Ας σημειωθεί ακόμα ότι, σχετικά με το περιβάλλον του παιδιού, η σημαντικότητα που φέρει η οικογένεια, ο κοινωνικός περίγυρος αλλά και οι πολιτισμικοί παράγοντες. Συγκεκριμένα, μια υποστηρικτική οικογένεια μπορεί να δράσει θετικά στα παιδιά, καθώς οι παράγοντες που θεωρούνται σημαντικοί στην ανθεκτικότητα των παιδιών μέσα από την οικογένεια σχετίζονται με: α) τη δομή της, β) τις σχέσεις μεταξύ των μελών και την αλληλοσυσχέτιση τους, γ) τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της οικογένειας . Επίσης, η οικογενειακή υποστήριξη αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα και για τις περιπτώσεις παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες, διότι μέσω αυτού ενθαρρύνονται για τη διατήρηση της αυτοαντίληψης τους, όσον αφορά τις γνωστικές τους ικανότητες.
Αντίστοιχα, τα πλαίσια της κοινότητας, όπως είναι το σχολείο, οι κοινωνικοί φορείς και η γειτονιά μπορούν να λειτουργήσουν προστατευτικά. Συγκεκριμένα το σχολικό πλαίσιο μπορεί να αποτελέσει ένα ιδανικό περιβάλλον στο οποίο μπορούν να προαχθούν και να ενδυναμωθούν οι προστατευτικοί παράγοντες, με την εφαρμογή κατάλληλων προγραμμάτων και προσεγγίσεων. Επιπλέον, η ύπαρξη κοινωνικής στήριξης και η ανάπτυξη καλών διαπροσωπικών σχέσεων, όπως μια ευνοϊκά ανεπτυγμένη γειτονιά και η ανάπτυξη φιλιών, μπορούν να δράσουν υποστηρικτικά σε αυτούς. Αξιοσημείωτο ρόλο φέρουν και οι πολιτισμικοί παράγοντες και οι πολιτισμικές επιρροές των παιδιών, οι οποίες αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι για την αποτελεσματικότητα τους απέναντι στις αντιξοότητες που συναντούν. Πέραν των περιβαλλοντικών συνθηκών, εξίσου σημαντικό παράγοντα αποτελούν τα ατομικά χαρακτηριστικά του παιδιού, όπως η ιδιοσυγκρασία, το φύλο, η κοινωνικότητά, το μορφωτικό επίπεδο, ακόμα και η ευφυΐα του.
Αλλά και οι παράγοντες κινδύνου…
Ως παράγοντες κινδύνου θεωρούνται οι δυσμενείς καταστάσεις κάτω από τις οποίες μεγαλώνουν αρκετά παιδιά, όπως για παράδειγμα η φτώχεια, οι οικογενειακές συγκρούσεις αλλά και το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας, καθώς καθιστούν τη ψυχική ανθεκτικότητα του παιδικού πληθυσμού ευάλωτη και ταυτόχρονα μεταβαλλόμενη, λόγω των αυξημένων προβληματικών καταστάσεων που βιώνουν.
Οι παράγοντες κινδύνου, όπως η εμφάνιση κάποιου τραυματικού γεγονότος, δεν οδηγούν απαραίτητα όλα τα άτομα στα ίδια αποτελέσματα, διότι οι δείκτες επικινδυνότητας μεταβάλλονται ανά χρονική περίοδο και πλαίσιο. Το παραπάνω σχετίζεται τόσο με τις ατομικές αλλαγές του ατόμου στο περιβάλλον όπου μεγαλώνει, όσο και με στις μεταβολές του ίδιου του περιβάλλοντός.
Ωστόσο, τα παιδιά που στερούνται οικογενειακής προστασίας και έρχονται αντιμέτωπα με φτώχεια και διακρίσεις, μειονεκτούν από προστατευτικούς παράγοντες και χρήζουν περαιτέρω κοινωνικής στήριξης. Στις περιπτώσεις αυτές, ο παιδικός πληθυσμός είναι πιθανότερο να έχει αρνητικές επιπτώσεις στον σχολικό χώρο αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον.
Σημαντικό ρόλο φέρει και ο σχολικός χώρος, διότι η ύπαρξη αρνητικού σχολικού κλίματος, μπορεί να αποτελέσει παράγοντα επικινδυνότητας στην εμφάνιση συμπεριφορών, όπως η επιθετικότητα.
Συνοψίζοντας, θα μπορούσε να γίνει αντιληπτή η συμβολή του σχολικού πλαισίου, καθώς μέσα από τη δημιουργία ενός αλτρουιστικού κλίματος μεταξύ δασκάλων και μαθητών, βασικό παράγοντα για τη δημιουργία ψυχικά ανθεκτικών σχολείων, μπορούν να δημιουργηθούν περιεκτικά πλαίσια βασισμένα στις κοινωνικές αξίες και στην ευημερία των μαθητών.