Η εφηβική ηλικία αποτελεί ένα σημαντικό στάδιο της ζωής του ανθρώπου κατά το οποίο εμφανίζονται οι σημαντικότερες αλλαγές γύρω από το ανθρώπινο σώμα έως και τη συγκρότηση της σκέψης, από το παιδικό στάδιο στο εφηβικό. Η αναδόμηση της εφηβικής σκέψης, φέρνει τους εφήβους αντιμέτωπους με την κατανόηση του εαυτού τους, της κοινωνίας τους και των συνομηλίκων τους.
Στο στάδιο της εφηβείας γίνεται η τελική προετοιμασία του ατόμου για ανεξαρτητοποίηση. Σε αυτή την περίοδο οι έφηβοι υιοθετούν αντιδραστική στάση απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και στο σύστημα καθώς βιώνουν τον εαυτό τους ως μεταρρυθμιστές. Ταυτόχρονα όμως νιώθουν αβεβαιότητα απέναντι στην κοινωνική κριτική και στις δυνατότητές τους με αποτέλεσμα να καταβάλλονται από συναισθήματα απογοήτευσης και απομόνωσης.
Οι έφηβοι μπορεί να προβούν σε ακρότητες καθώς δεν μπορούν να μετριάσουν τον εαυτό τους απέναντι στη συνύπαρξη δύναμης και αβεβαιότητας που νιώθουν. Σε αυτή τη φάση της ζωής τους οι έφηβοι μπορεί να εμφανίσουν ψυχοσωματικά προβλήματα με εκδηλώσεις όπως ένταση, λιποθυμία, ονυχοφαγία και υπερκινητικότητα. Επίσης ο κίνδυνος αυτοκτονικής συμπεριφοράς είναι πιο συχνός σε αυτή τη περίοδο με ιδιαίτερη έμφαση στα έφηβα κορίτσια.
Η διαδικασία για τον σχηματισμό ταυτότητας αποτελεί ένα δύσκολο στάδιο, καθώς μέσα από αυτό οι έφηβοι πολλές φορές έρχονται αντιμέτωποι με διαφορετικές γνώμες που μπορεί να έχουν τα άτομα από τον περίγυρος τους για αυτούς. Αυτή η πρόκληση φανερώνει την ανάγκη που έχουν οι έφηβοι για υποστήριξη τόσο από την οικογένειά τους όσο και από τον υπόλοιπο κοινωνικό περίγυρο.
Οι αλλαγές αυτές φέρνουν τον έφηβο αντιμέτωπο με διάφορες ψυχολογικές και αναπτυξιακές προκλήσεις, όπου η εμφάνιση έντονων συναισθηματικών αλλαγών όπως είναι η θλίψη, η απογοήτευση και η αλλαγή της διάθεσης αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εφηβικής ηλικίας.
Κατάθλιψη στην εφηβική ηλικία. Πως μπορεί να παρουσιαστεί;;;
Η αναπτυξιακή διαδρομή της εφηβείας που αναφέρθηκε παραπάνω, κατά την οποία καλείται ο έφηβος να χτίσει τη ταυτότητά του αποτελεί ένα κρίσιμο στάδιο της ανθρώπινης ζωής.
Ωστόσο, η κατάθλιψη αποτελεί ένα από τα πιο κοινά προβλήματα που εμφανίζουν οι έφηβοι καθώς έχει την τάση να τους επηρεάζει σε διάφορους τομείς της ζωής τους όπως, στον κοινωνικό και στον συναισθηματικό, με αποτέλεσμα να τους οδηγεί σε αρνητικές συνέπειες στο μέλλον τους. Τα κυριότερα καταθλιπτικά χαρακτηριστικά που μπορούν να εμφανίσουν είναι η ευερεθιστότητα, η απώλεια ενδιαφέροντος, η μελαγχολία, η αυξημένη ένταση συναισθημάτων κ.α.
Διάφορες έρευνες έχουν παρουσιάζει πως το 15% των εφήβων έχουν συμπτώματα κατάθλιψης με ένα 5 % να πληρεί τα κριτήρια για Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή και ένα 3% για Δυσθυμική Διαταραχή, με τα κορίτσια να παρουσιάζουν μεγαλύτερη συμπτωματολογία από ότι τα αγόρια (Bhatia & Bhatia, 2007). Επίσης άλλες έρευνες εμφάνισαν υψηλή επικινδυνότητα για συνέχεια και εξέλιξη της κατάθλιψης κατά τη διάρκεια της ενήλικης ζωής.
Σχετικά με τη Δυσθυμική Διαταραχή θεωρείται γενικά μια πιο ήπια μορφή αλλά μπορεί να προδιαθέσει ακόμα και για την εμφάνιση Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής. Η εικόνα της φέρει χαρακτηριστικά καταθλιπτικής διάθεσης σε συνδυασμό με κόπωση, μειωμένη ενεργητικότητα, αίσθημα απελπισίας, αλλαγές στην όρεξη όπως υπερβολική κατανάλωση τροφής ή αντίθετα ανορεξία και επιπρόσθετα αλλαγές στις συνήθειες ύπνου όπως αϋπνία ή αντίθετα υπερυπνία.
Από την άλλη πλευρά, η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή εμφανίζει επιπλέον χαρακτηριστικά πέραν του συναισθήματος, των αλλαγών της όρεξης και του ύπνου, όπως αισθήματα ενοχής, αδυναμία συγκέντρωσης και έντονο αυτοκτονικό ιδεασμό που μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονική πράξη.
Η Wilmshurst, 2011 αναφέρει ότι «αν η δυσθυμική διαταραχή παρομοιάζεται με ελαφριά γρίπη, τότε η μείζων καταθλιπτική διαταραχή είναι η πιο σοβαρή μορφή της» (σελ. 268). Από τα λόγια της μπορεί να γίνει αντιληπτή η σοβαρότητα της μείζονος κατάθλιψης στους εφήβους καθώς θεωρείται υπεύθυνη για την αυτοκτονική συμπεριφορά.
Οι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί για την εμφάνιση κατάθλιψης είναι η ύπαρξη κατάθλιψης στην οικογένεια του εφήβου, η κακοποίηση, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, κοινωνικοί παράγοντες, καθώς και η απόρριψη που μπορεί να βιώσει ένας έφηβος στο σχολείο από του συνομήλικούς του.
Η εφηβική κατάθλιψη κάνει τους εφήβους να εμφανίζονται πιο επιρρεπείς σε ακραίες συμπεριφορές, όπως είναι η χρήση ουσιών, καθώς σύμφωνα με μελέτες παρατηρήθηκε πως η εφηβική κατάθλιψη μπορεί να συνδεθεί με ανθυγιεινούς τρόπους ζωής όπως είναι τα ναρκωτικά, το κάπνισμα και το αλκοόλ.
Ποιος ο ρόλος του σχολείου στην πρόληψη και παρέμβαση;;;
Το σχολείο αποτελεί ένα πλαίσιο κυρίως πνευματικής ανάπτυξης των μαθητών το οποίο μπορεί επιπλέον να συμβάλλει σε τομείς κοινωνικής και συναισθηματικής ευημερίας των μαθητών.
Πολλές μελέτες έχουν παρουσιάζει ότι το σχολείο μπορεί να συμβάλλει στις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μαθητών, μέσω της δημιουργίας κύκλων φίλων και της συμμετοχής τους σε αθλητικές δραστηριότητες, καθώς και μεταξύ μαθητών και καθηγητών, μέσω ενθαρρυντικών δραστηριοτήτων που μπορούν να αναπτυχθούν με σκοπό τη μείωση καταθλιπτικών συμπτωμάτων στους εφήβους.
Εφόσον το σχολείο είναι ένας χώρος που οι έφηβοι περνούν τις περισσότερες ώρες της ημέρας τους και αποτελεί ένα σημαντικό κοινωνικό θεμέλιο, πρέπει πέραν του εκπαιδευτικού του ρόλου να συμβάλλει στην πρόληψη και υποστήριξη εφήβων με καταθλιπτική και αυτοκτονική συμπεριφορά.
Βασισμένοι σε αυτή τη λογική θα ήταν σίγουρα θετική η εφαρμογή διαφόρων προγραμμάτων που έχουν ως επίκεντρο την ψυχική υγεία των εφήβων μέσω της πρόληψης συμπεριφορών, του εντοπισμού σημείων που παραπέμπουν σε καταθλιπτική συμπεριφορά και στη δημιουργία ομάδων με σκοπό την ομαδική αντιμετώπιση και αυτοβελτίωση.

Πηγές:

• Αναγνωστόπουλος, Δ. & Λαζαράτου, Ε. ( 2001). Εφηβεία και Κατάθλιψη. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, 18 (5), 466-474. Ανακτήθηκε 3 Μαρτίου 2014, από http://www.mednet.gr/archives/2001-5/pdf/466.pdf
• Βοσνιάδου, Σ. (2004). Εισαγωγή στη Ψυχολογία: Βιολογικές, Αναπτυξιακές και Συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Gutenberg. Τόμος Α.
• Bhatia, S. K. & Bhatia, S. C. (2007). Childhood and adolescent depression. American family physician, 75 (1), 73-80.
• Ιεροδιάκονος, Χ. Σ. (1991). Ψυχικά Προβλήματα στα Παιδιά. Θεσσαλονίκη: Μαστορίδης.
• Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2006). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων-αναπτυξιακή προσέγγιση. Αθήνα: τυπωθήτω.
• Mazurek, M. B., Kelly, S. & Lusk, P. (2013). Outcomes and Feasibility of a Manualized Cognitive-Behavioral Skills Building
• Intervention: Group COPE for Depressed and Anxious Adolescents in School Settings. Journal of Child and Adolescent Psychiatric Nursing, 27, 3-13.
• Wilmshurst, L. & Μπεζεβέγκης, Η. (Επιμ.). (2011). Εξελικτική ψυχοπαθολογία-Μια αναπτυξιακή προσέγγιση ( Μ. Κουλεντιάνου, Μτφρ.). Αθήνα: Gutenberg.

Σύνταξη: Τσουκαλά Βάσω